2009/12/09

Хавч, цурхай, галуу 3-ын үлгэр буюу далан нөхөөс, түмэн чихээстэй төсөв

Эрхэм түшээд ойрын үед тунчиг додигор байна. Арга ч үгүй биз, хуулийн хугацаандаа амжаад хуудуутай ч гэсэн төсвөө баталчихсан, түүндээ тойрогоо тойглох тэрбумаа шингээчихсэн, “Зоос”-оо зохицуулчихсан, ноосоо тушаачихсан...

Гэвч зарлага нь анх орж ирснээсээ хэд дахин томорч, алдагдал нь хагас их наяд шүргэсэн түмэн чихээс, далан нөхөөтэй ирэх оны төсвийг харахаар Оросын нэрт зохиолч И.Крыловын ёгт үлгэр өөрийн эрхгүй санаанд ороод байх юм. Хавч, цурхай, галуу гурав боодолтой ачааг дамжлах болдог доо. Цурхай цүнхээл рүү, хавч ойн цоорхой руу, галуу тэнгэр рүү зүтгэсээр, ачааг гурван тал руу хүч гарган татаж чангаасаар байдаг ч газраас огтхон ч хөндийрүүлж дөнгөдөггүй тухай. Зорьсон зорилго нэг ч гар сэтгэл нийлээгүй, зорилгодоо хүрэх арга замаа нэгтгэж, нэгэн үзүүр сэтгэлээр хандаж чадахгүй бол яаж ч хичээгээд явдаггүйн жишээ эндээс харагддаг.

Сүүлийн хэдэн жилд хууль тогтоох байгууллагын төсөв батлах үйл явц нэг иймэрхүү л дүр зургаар явж ирлээ. Санхүүгийн жилийн эхнээс л Сангийн яам төсөв зохионо, халуун зунаар тооцоолж ногоон номонд өрсөн хэдэн тоо яван явсаар хөхөө өвлийн хүйтэнд хэлэлцэгдэж батлагдана. Тэр хооронд цаасан дээрх тоо, бодит амьдралд хэрэгжихдээ хэр их зөрчилдөж, хэд дахин хэлбэлзэх нь сонин биш. “Даргын хэлснийг дундуур нь хуваахад яг таарна” гэдэг бол манай төрийн түшээд Засгийн газраас оруулж ирсэн зарлагыг хэд дахин давуулан баталж, төсвийн орлого хуваарилахдаа ард түмнээ гэсэн “асар өгөөмөр” сэтгэлээр ханддаг болов. Харамсалтай нь тэр өгөөмөр сэтгэлийг гүйцэлдүүлэх хөрөнгө мөнгө нь ард түмний халааснаас гарах аанай нэг л ундаргатай. Өөрсдийнх нь мөнгийг буцааж өгөхдөө дундаас нь “унагах” гэж улайран, нийтийн биш нэг хэсгийн эрх ашигт зориулан “угааж” байгааг юу гэж ойлгох вэ?

Улсын төсөв гэдэг өнгөц харахад хурааж цуглуулаад буцааж тараах хэдэн тоо юм шиг боловч өргөн утгаараа ирээдүй рүү чиглэсэн, буух эзэн, буцах хариуцлага, тооцох үр ашигтай байх ёстой. Улс орны хөгжлөөс хойш чангаасан төсөв батлъя гэж зориуд хүсдэггүй л байх, тэгээд ч орон нутгийн хөгжил хуваарилсан хөрөнгөө дагаад өсч дэвждэг бол түүн шиг сайн юм байхгүй. Гэвч зорьсон зорилго нь зөв юм шиг атлаа, өөр хоорондоо уялдаа холбоогүй түм буман хөрөнгө оруулалт чихэж, баахан салангид хөрөнгө хуваарилсан төсөвтэй улс орны эдийн засаг явж явж байрнаасаа ч хөдлөхгүй, галуу, цурхай, хавч гурвын ачаа шиг бахь байдлаараа үлдэх дүр зураг төсөөлөгдөж байна.

НАМАЙГ УНТАЖ БАЙХАД...
“Намайг унтаж байхад...” гээд Америкийн алдартай сэтгүүлч, судлаач Томас Фрийдман улам бүр хавтгайран буй хорвоо ертөнцийн тухай “Дэлхий бөөрөнхий биш” номондоо авч өгдөг шиг намайг унтаж байхад мэргэн түшээдийн шөнө дөлөөр тойрогтоо хуваарилсан тэрбум төгрөг нийгэмд нэлээд бухимдал, эгдүүцэл төрүүлсээр буй нь илт байна. Нэгэнт батлагдаж, “бандан тас” болчихсон асуудлын араас нэхэл дагал болоод нэмэргүй ч тойрогт хуваарилсан 76 тэрбум төгрөг нэг хэсэгтээ л олны анхаарлаас гарахгүй болов уу.

Засгийн газраас оруулж ирсэн төсвийн төслийг тал талаас нь зулгааж “миалсаар” хугацаа нь тулгаж орхиод, гүйцэтгэх засаглалдаа шахалт үзүүлж байгаад хүссэн тоогоо тавиад баталж мэргэшсэн түшээдийн оройхон гарсан ширүүхэн дайралт сүүлийн жилүүдэд хэрээс хэтрээд байгаа болохоор тэр биз.

Сангийн яамнаас оруулж ирсэн Монгол Улсын ирэх оны нэгдсэн төсвийн нийт орлого 2.306 тэрбум төгрөг буюу дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 32.2 хувьтай тэнцэж буй. Харин зарлага нь 2.664.6 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ний 37.2 хувьтай тэнцүүхэн цохиж явна. Тэгэхээр ирэх оны нэгдсэн төсвийн нийт орлого энэ оны тодотгосон төсвийн орлогоос 251.5 тэрбум төгрөгөөр буюу 12.2 хувиар нэмэгдэх бол зарлага нь 245,8 тэрбум буюу 10.1 хувь нэмэгдэхээр төсөлд тусгажээ. Үүнээс харахад, орлогоосоо зарлага нь давж, 359 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай хэвээрээ батлагдаад байгаа. Харин энэхүү сох дутаад байгаа 359 тэрбум төгрөгөө хандивлагч орнуудаас тусламж гуйж, дэлхийн зах зээл дээр алт, зэсийн үнэ өсөхөд Хүний хөгжил санд орж ирэх хөрөнгөнөөс нөхнө гэж тооцсон байгаа.

Алдагдлаа ингэж нөхсөн ч цаана нь 82.1 тэрбум төгрөг эх үүсвэр хэрэгтэй. Гэхдээ арга ядахад энэ мөнгийг Засгийн газрын урт хугацааны бонд гарган санхүүжүүлнэ гэж "үлгэртээ" тусгаад амжиж. Нэг үгээр хэлбэл, ирэх онд манай улс хойд хормойгоороо урдахаа нөхөх зарчмаар ажиллана гэсэн үг юм болов уу даа. “Муу, муухай дээрээ улцан” гэдэг шиг алдагдалтайг нь мэдсээр байж, санхүүгийн хямрал даамжирч буй энэ үед гишүүдийн төсөвлөсөн өнөөх 76 тэрбум төгрөг алдагдлын хэмжээг, ард түмний сэтгэлзүйтэй цуг нэрвэж, дарин дээр давс цацаж байх шиг.

Чухамдаа “намайг унтаж байхад” буюу өнгөрөгч сарын сүүлчээр шөнө хагасалж баталсан 76 тэрбум төгрөгийн зарцуулалтынх нь задаргаа бүр инээдтэй. Ихэнх нь нөгөө л сургууль, цэцэрлэгийн дээвэр засах, сумын клубт хөгжим, Засаг даргын Тамгын газарт "хонда" мотор авч өгөх гэх мэт аар саархан зүйл. Алдагдалгүй төсөв батлах учиртай гишүүд маань ийн сонгогдсон тойрогтоо “хундаамаа цутгах” үүднээс нэг шөнийн дотор төсвийн орлогыг тэрбум тэрбумаар дутааснаа их л овжин тайлбарлаж байгаа юм. УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн “Зарим овсгоотой гишүүд орон нутгийн хөрөнгө оруулалтад хэдэн тэрбумыг тусгуулаад авчихдаг бол зарим нь тэгж чаддаггүй. Тиймээс ийн тэгш хуваарилах нь харин ч шударга зүйл” хэмээсэн байх юм.

Гэвч тэдний гаргаж өгсөн жагсаалтыг нарийвчлан шүүвэл их л олон хуудуутай юм гарч ирнэ. Тойрог томсохын хэрээр жалга дов, баг суурины асуудал хүрээгээ харьцангуй тэлсэн ч нэг тойргоос сонгогдсон хоёр гишүүн нэг суманд 100 сая төгрөгөөр худаг барихаар хоёр талд тусгуулжээ. Зарим нь тойргийнхоо төдөн өрхийг гэртэй болгохоо бичсэн бол хагас нь тийм ч аялал жуулчлалын бааз байгуулж, ийм ч малын үүлдэр угсааг сайжруулна гэх мэтээр ямар ч стандарт чиглэл, стратеги төлөвлөлт байтугай зураг төсөлгүй ажилд мөнгө хуваарилж, бийлэгжүү загнажээ. Засгийн газраас тэртэй тэргүй хийж байгаа ажилтай давхцуулан ингэж 76 тэрбум төгрөгийг салхинд хийсгэж байхаар ганц сайхан боловсруулах үйлдвэр, эсвэл нэг сайн эмнэлэг барьчихмаар гэж амтай болгон л шогширч байна. Гэвч анх арван саяас эхлэлтэй гишүүдийн “ханш” ийнхүү жил ирэх тусам өсч, үүний цаана баялагийн шударга бус хуваарилалт явж байгаа жишиг амь бөхтэй оршсоор л байна.

ШААЛ ШОГ ХУВААРИЛАЛТАД ЕРӨНХИЙЛӨГЧ
ХОРИГ ТАВИХ УУ?
Түшээдийн түрэмгий үйлдлийг тасалж чадах ганц субъект нь Төрийн тэргүүн болохыг сонин хэвлэлээр бишгүй л бичиж байна. Чухам Ерөнхийлөгч л 2010 Төсвийн тухай хуульд хэсэгчлэн хориг тавьчихвал УИХ санал нэгтэй хүлээж авдаггүй юм гэхэд ядаж л ярилцаж хэлэлцэн ичих булчирхайгаа хэсэгтээ ажиллуулах нь тодорхой. Гэвч хууль батлагдсанаас хойш ажлын тав хоногт багтаан яригдах ёстой хориг өнөө хэр тавигдаагүй байгаа нь ямар учиртай юм бол.

Энэ асуултад хариулт авчих санаатай Ерөнхийлөгчийн хэд хэдэн зөвлөхийн хаалга тогшив. Төсөв, мөнгө, татварын болон хуулийн асуудал хариуцсан зөвлөхүүд эзгүй байлаа. Харин Хөгжлийн эдийн засаг, хөдөлмөр эрхлэлтийн асуудал хариуцсан зөвлөх П.Отгочулуугаас цөөн зүйл тодруулах боломж олдлоо. Тэрбээр “Хориг тавих эсэх нь Ерөнхийлөгчийн өөрийнх нь бүрэн эрхийн асуудал” хэмээсэн бөгөөд Төрийн тэргүүн анхнаасаа төлөвлөгдөөгүй хөрөнгийг хэлэлцүүлгийн явцад зүй бусаар тусгаж баталсны эсрэг байр суурьтай байгаа гэсэн юм. Гэхдээ шууд хориг тавих гэхээр хууль, эрхзүйн хувьд ойлгомжгүй нөхцөл үүсээд байгаа учир УИХ-ын Тамгын газарт тайлбар хүссэн албан бичиг илгээгээд байгаа аж.

Учир нь “үндсэн ажил”-даа гаршсан гишүүд Ерөнхийлөгчийн хоригоос зугтаалгаж, хуульд нийцүүлж байгаа нь энэ гээд 76 тэрбум төгрөгийг төсвийн захирагч нарын багцад тараан байршуулсан аж. Шууд утгаараа гишүүдийн ч юм уу тойргийн гэж хаяглаагүй, төсөв захиран зарцуулах эрхтэй субъектүүдийн багцад тусгуулснаас гадна уг хуулийг эцсийн байдлаар ёсчилж Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар өнөө хэр ирүүлээгүй байгаа тул ийн ойлгомжгүй нөхцөл үүсээд байгаа аж. Өчигдрийн байдлаар албан бичгийг хариу ирээгүй байсан тул үүнээс дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөх боломжгүйгээ ч зөвлөх мэдэгдлээ.

Уг нь энэ “гишүүдийн мөнгө” гэх ойлголт анх сонсогчдод байнга учирдаг тулга тойрсон, жижиг сажиг асуудлыг Сангийн яам руу хандаж явдал чирэгдэл учруулалгүйгээр шийдэхийн тулд гарч ирсэн. Гэхдээ бага хэмжээний нөөцөөр бүрдэж, зорилт задаргаа нь тодорхой байх шаардлагатай. Гэвч жилээс жилд шаардлага нь жижгэрч, мөнгөн дүн нь томроод байгаа төдийгүй энэ удаад төсвийн
алдагдлын гуравны нэгээс тавны нэг нь энэ мөнгөнд оногдож байна. 2010 онд санхүүгийн хямрал улам даамжрах судалгаа байгаа. Гэтэл ДНБ-ийн таван хувьтай тэнцэх алдагдалтай төсөв баталчихаад, тэрбумаар нь тал тал тийш нь зөөж, болоогүй ээ, хоригоос зугтаалгаж хуулиар далайлган зорилгоо халхавчилж байгаа түшээдийнхээ овсгоог бишрэхээс биш яалтай. Улсын төсөв гэдэг ард түмний амьжиргааг сайжруулж, төрийн ажлыг төвөггүй явуулах санхүүгийн нөөц хөрөнгө болохоос эрх мэдэлтнүүдийн улстөрийн оноо цуглуулах мөрийтэй тоглоомын хясаа биш болохоор ичих булчирхайтай нэгэнд гарах гарц олдох л байх, гэвч ирэх жил дахин битгий давтагдаасай гэж залбирч л сууя.

Жич: Шог зургийг С.Цогтбаяр

5 Сэтгэгдэл:

Anonymous said...

ёоо энэ улс төр төсөв тооцоотой юм харахаар бөөлжис хүрчийнэ

Ганзо said...

сайхан гарууд даа

Anonymous said...

ерөнхийлөгчийн байр суурь бараг олйгомжтойм байна даа,

шаал худлаа дүр эсгээл,нээх хууль эрхзүйн нөхцөл боломж моломж гээл

хахаха, аегүү бол:
- би уг нь хориг тавимаар л байсийн, Тамираа намайг алий шүү гээд байсий гээд л мань мэтсийн цэцэрлэгийн бацаануудад ингэж тайлбарлаад нэр цэвэр өнгөрөхийм байнал даа, угаасаа ч ядарсан арга хэрэглэхдээ сайн, ядарсан аргаа дээд зэргийн үр дүнтэй хэрэглэх арга техникт гаршсан хүн дээ.

иин said...

что ч гэхэв

Н.Ганчимэг said...

Шаал шог хуваарилалтанд ерөнхийлөгч хориг тавиад нэмэргүй л дээ.Тэр хоригийг нь хорих хүмүүс чинь наад шаал шог хуваарилалтыг чинь хийгсэд шүү дээ