Хугархай

Хувиа бодох ... энэ зан халдварладаг гэвэл үнэмших үү.  Хэн нэг хүн зөвхөн өөрийгөө ярьж, өрөвдөж, дөвийлгөж, өөрийнхөөрөө дүгнэж, цэгнэж, шийдэж, тэгээд тэрийгээ тулгаж... Тэр тулгалтынх нь өмнө ямар ч хүчгүй мэт санагдаж, өдөр ирэх тусам гарах гарцгүй мухардаж...

Яван явсаар дотоод дуу хоолойгоо өөрт нь биш өрөөлд гаргадаг болчихсон ... Сонсож байгаад нь хашгирч, хань болж байгаад нь ачирхаж... Хувь эгод минь халдсан өчүүхэн л хандлага ирвэл өргөст хатгуулсан мэт өрвөсхийж, хэнд ч бай шүүлтүүргүй хариу барих...буцаахдаа мэдээж буцлалт огшилтоор сумлах ... хадсан хадаасаа тэгсгээд сугалж авах ч үлдсэн ормынх нь талаар өчүүхэн ч бодохгүй...

Хайрлуулах, ойлгуулах хэрэгцээ хангагдахгүй болохоор хаа хамаагүй нэгнээс нөхчих гээд л... Юм болгонд хожчих юмсан гэсэн нэг тийм хөнгөхөн шунал ... Ярилцах, сонсох, дэмжүүлэх ёстой орон зайдаа нэвтэрч чадахгүйгээс мөнхийн дутуугийн мэдрэмжтэй... ... Тэртэй тэргүй үг, үйлдэл буруудах учир оч шидэж өрдсөнөөс цурманд оруулж намжаах нь өлзийтэй..  Байгаа онохгүй болохоор тэс өөр орчил руу онилж тайвшраад л... Яахав, ялсан баатрын бахдалтай хэсэг явнаа бас... 

Харилцааны яг энэ доголдлыг ойлготлоо өч төчнөөн цаг хугацааг үрж, мөн тооны хүмүүсийг түлхэж, тэр хэрээр ганцаардаж, өширч, гомдож, улам бүр хувиа хичээсээр... Харин ойлгосон хойноо зүгээр л хоосон санаа алдсан. Хэнд ч юуг ч тайлбарлахыг, залруулахыг, буцааж авчрахыг хүсээгүй.  

Магад ингэж бодож байгаа минь буруугийнхаа шалтгааныг бусад руу чихэж аваад өөрийгөө өмөөрөх гэсэн бас нэг төрлийн хувиа бодолт ч юм билүү... Үзэл бодол, үнэт зүйл, ахуй орчин, аз жаргал, хайрын тухай ойлголт... бүх юм тэс өөр, өөр өөрийн үнэнээрээ зүтгүүлж, резин шиг 2 тийшээ татагдсаар хэзээ тасарч харвахыг зүгээр л хүлээмээр... Түрүүлж үйлдэл хийгээд, түүнийгээ дааж чадалгүй яллуулж суугаагийнхаа горыг үүрээд ... оногдсон буландаа өөр рүүгээ шургаад чимээгүйхэн хярах...

Сэтгэл доторх хугархай харагдах бишдээ ямар...

Гэсэлт

Блог минь сайн уу.... Нэвтэрч чадахаа байгаад нэжгээд жил болчихоор нь хаячихсан байсын. Гэтэл хадуурч яваад хакдаад ороод ирлээ шд... за одоо бичнээ кк

Тархиндаа чиптэй, тагнайдаа мэдрэгчтэй...

 Тэнэж төөрч яваад нэг хичээлд ороод суучихав. Англи хэлний ярианы клуб бололтой юм, ангиар дүүрэн хүмүүс амаа урчих шахан хашгиралдана. 

Урдаа барьдаг модон ганц мохоо монгол хэлтэй хүн би яахав ойлгох биш хамгийн хойно жаал ангайж суув. Ойлгоё ч гэсэн текник технологийн тал дээр оюуны бяд дутаастайн улмаас үе үе худлаа толгой дохин хөмсөг зангидахаас хэтрэхгүй. Самбар дээр “Human beings will install microchips in their brain- in 2050”.. гээд биччихэж.  Зарим нь дэмжээд, хагас нь эсэргүүцээд байгаа болтой, дуу дуугаа авалцан мэтгэлцэнэ. 

Тэгээд монголоороо бодлоо л доо, үнэхээр хүний тархинд ялтас суулгаад л хамаг мэдээллийг нь харчихдаг болчихвол амар ч юмуу. Архидуулж тас үсэргэнгүүтээ, эсвэл дургүй хүргэсэн баагийг цохиж унагангуутаа нэг кноп дараал чипийг нь гаргаад хуулаад авчина. Хамаг бодол санаа, өнгөрсөн туулсан амьдрал нь архивт бичигдэнэ. Форматлачихаад буцаагаад хийчихсэн ч яадгын ер нь хэхэ. Хятадуудаас Тайванийн төрийн албанд буцалтгүй тусламжаар олгосон компьютэрүүд бүгд нууц чиптэй байсан шиг.
 

Гэхдээ юу гэж ийм амар юм байхав, хүн гэдэг байгалиасаа амь, амьдралаа хамгаалах дархлаатай төрдөг юм болохоор кноп нь санаан зоргоор дарагдахгүй. Угаасаа хамаагүй газар ч байрлахгүй, зөвхөнд тагнайн дундах иржгэрүүдийн аль нэг нугалаанд байх юм.
 

Дээр үеийн үлгэрийн кинонуудад муу талын баатрын амь аюулхайд нь биш гадны биетэд, тухайлбал цайз дотор хайрцаг, хайрцган дотор нугас, нугасны гэдсэнд өндөг, тэгээд тэр өндгөнд нь байдаг шиг. Хүн өөрөө чипээ нүдний цөцгий мэт хямгадах ба гадны халдлагаас хамгаалахын тулд амаа хамаагүй ангайхгүй. Зөвхөн тухайн хүн өөрөө л хэлнийхээ үзүүрээр тэрхүү иржгэр хэсгийг имэрсэн цагт мэдрэгч ажиллаж, тархины чип хадгалдаг хэсэг онгойх байдлаар кодлогдсон байна. Ядарсан үед тархиа амраах ч юм уу эсвэл хэрэгцээгүй мэдээллийг устгахын тулд мэдрэгчээ ажиллуулна. 
 

Авлигатай тэмцэх, тагнуулынхан гээд нууц албаны нөхдүүдийн амьдрал жаахан ярвигтай болж ирнэ. Ухаандаа ууж идэж ч болохгүй, унтахдаа хүртэл төв рүүгээ мэдэгдэнэ. Тэд нарын чип тагнайн мэдрэгчнээс гадна 16 оронтой кодтой, тэрийгээ өөрсдөө мэдэхгүй, эрүүдэн шүүлтээр нууц алдчиж магадгүй учир заавал төвтэйгөө холбогдож дуу хоолойны долгионоо уншуулж байж кодоо авч хэлээ тагнаандаа таниулна. 
 

Хүмүүс хадгалах файлаа өөрөө сонгох учир сэтгэл өвтгөсөн онцгүй дурсамжийг хогийн сав руу ядах юм руу шидэж орхино. Тэгэхээр зүрх шархална гэдэг ойлголт байхгүй бөгөөд эмзэглэл, гуниг, гомдол, хямрал, өшрөл, бухимдал гэх мэт үгс үгсийн сангаас бүрмөсөн арчигдана. Хүний тархи үргэлж эерэг мэдээллээр цэнэглэгдэж, стресс дарамтгүй ирээдүйн хүн төрөлхтөн үхэхийг мэдэхгүй мөнхөд амьдарна. Үгийн үнэ цэнэ, үнсэлтээс авах олон янзын таашаал, төрөл бүрийн сэтгэлийн хөдөлгөөн, бүр хар дарсан зүүд ч байхгүй болно гээд боддоо. Бодол, дурсамж, төсөөлөл бүгд захиалгын дагуу өрнөж, хүмүүс зөвхөн амаа ангайхгүйн төлөө, хэлээ хамаагүй хөдөлгөхгүйн төлөө, тагнаандаа санамсаргүй хүрчихгүйн төлөө, амь амьдрал болсон ялтсаа алдчихгүйн төлөө амьсгалах болно.
 

Ёоо шал утгагүй юм. Би лав ийм загварчлагдсан ертөнцөд нэг өдөр ч тэсэхгүй. Барьж болдоггүй үгсийг санаан зоргоор урсгаж, хорьж болдоггүй нулимсыг өөрийн дураар унагаж, арчмаар байгаа ч чадахгүй дурсамжид ээрэгдэж, арилгамаар байгаа ч дийлдэхгүй хүсэлд захирагдаж ядан, зүрх тархиа жолоодож биш зоргоор тавих сул дорой амьдрал илүү сонирхолтой. Дурсамж  удах тусам үнэ ордогийг, дурлал бүтэхгүй тусам гашуун байдгийг, адал явдал гэнэтийн тусмаа амттай байдгийг  алгын чинээ ялтас яаж орлох юм бэ?
 

Гэнэт ярилцлага удирдагч багшийн чанга дуу намайг цочоов.

-    Idea, do you have any opinion?
-    Mmmmmm… NO IDEA.

    

“Үр харам”-аас үг харамласангүй

     
Зохиолч Т.Бум-Эрдэнийн “Үр харам” туужийн шүүмж-ярилцлагад очив. Ихэнх зохиолчид номоо гарсан даруйд нээлт хийх буюу гараад удсаны дараа уншигчдын сэтгэгдлийг сонсох гэж хүмүүсийг цуглуулдаг бол Бум ахын “Зүгээр л ярилцъя” уриатай анхны уулзалт ёстой л зүгээр сайхан тойрч сууж байгаад, цааснаа хараахан хэвлэгдээгүй ч цахим индрээр олны хүртээл болсон туужийн талаар санаа оноогоо солилцох зорилготой байлаа. 

Хэдийгээр тэр “Сэмэрч үл барагдана”, “Америкт зорчсон Жийжээ”, “61 ах”, “Эмэгтэй ном”, “Өнөөх” гэсэн таван ч ном тавхийлгээд тавьчихсан ч тэр тухайгаа нэг их яриа хөөрөө болгохыг чармайсангүй.

“Сүйдтэй шальтай юм биш болохоор сүртэй зарласангүй ээ. Уншсан хүмүүсээс үг сонсох л гэсэн юм. Гэхдээ будаа идэх бодолгүй, зүгээр л хүмүүс хэрхэн хүлээж авч байгааг цөөн хүнээр төлөөлүүлэн тандах хүсэлтэй” гэж зохиогч санаагаа даруухан агаад шулуухан тайлбарласан.

Тийм олон хүн цуглаагүй ч тэнд эрүүл мэнд, сэтгүүл зүй, төрийн алба, зан үйл судлаач, гэртээ хүүхдээ хараад сууж байгаа бүсгүй гээд бас чиг массыг төлөөлчих баймгаахан нөхөд ирсэн байв. Ижил тал нь бүгд л Бум ахыг уншдаг, блогоор нь орж гардаг, ном бүтээлээс нь мэддэг хүмүүс байв.

Зохиогч магтаалаас илүүтэй шүүмж нэхсэн болохоор “Үр харам” болоод өөр бусад үргэлжилсэн үгийн зохиолынх нь тухай, ер нь Бум-Эрдэнэ гэж хүний уран бүтээлийн талаар бодож санадгаа хуваалцав. 

“Үр харам” тууж бол багаасаа найзалсан  гурван бүсгүйн үерхэл нөхөрлөл, үзэл бодол, өөр өөр хувь тавиланг өгүүлсэн, ерөнхийдөө оросын “Амьдрал нулимсанд дургүй” кинотой төстэй агуулгатай. Гэхдээ хүний мөс, үйлийн үр, оршихуйн мөн чанарын талаар айхтар сүрхий хөндсөн, юм бодогдуулсан тийм л бүтээл. Блог руу нь орж уншаад, сэтгэгдлээ үлдээчих боломж дүүрэн байхад би тайлбарлаж нуршаад илүүц биз, ямар ч байсан амралтын нэгэн өдрийг номоор амьсгалж, уншсанаа ул суурьтай эргэцүүлж суух сайхан байв.

Зохиолыг сэтгэлийн дуудлагаар бичдэг ч бас орчноо мэдэрч, зорилтот бүлгээ судалж, уран бүтээлийн эрэл хайгуул хийж бичихийг хэд хэдэн хүн ерөөж байна лээ. Надад бол эхлэл төгсгөлийн ээдрээ нугачаанаас илүүтэй үйл явдал үзэл бодлын зангилаа тайллыг хааяа уншигчдад үлдээж байвал Бум ахын бурам улам л амттай болох шиг  санагддаг.

Ярилцлаган дундаас хашир хүн санаж сэрэх юм шүүрээ л байлгүй, ямартаа ч иймэрхүү  зохиолын хэлэлцүүлгийг уламжлал болгохоо амлана лээ.  Хэтийдсэн мэдрэмжээр зодож, нарийн ураар шаглаж бичдэг энэ зохиолчийг улам яван чангараасай гэсэн нэгэн үзүүр сэтгэлээр санаа уралдуулж, урам хайрласан энэ уулзалтаас би лав сэтгэл өндөр харилаа.

Номын цагаан буян мөнхөд оршиг.

Дуусашгүй...

(уран бүтээлчид өргөх ташуур үгс)

Дуусах болоогүй ээ, ах минь... Дундрах ч бас яагаа ч үгүй. Дур хийгээд хүсэл, дуу болоод хөг, дурлал бас шаналал буй цагт дуулим хорвоо хоосрох болоогүй, дугараа найраг ч ширгэх болоогүй.

Хүсэл дууссан газар хүн өөрөө дуусдаг, хүлээснээс эс чөлөөлбөл хүсэл ч бас алдуурна. 

Өөрийнхөөрөө л та дуул, өнгө будганд заавал зохицох гээд яах юм, үнэлэмж хийгээд доромжид өртөх гээд ч яах юм, үл ойшоогчдын араншинг өлгөх гээд ч яах юм, өргөн хорвоо үргэлж дууны үгээр дутдаг.

Хүч шавхагдана, гэхдээ нөхөгдөнө. Хүсэл шандуурна, гэхдээ захирагдана. Итгэл мөхнө, гэхдээ үхэхгүй, ир мөлийнө, гэвчиг нугарахгүй.

Өнгөт орчлонг аргадан дуулагсад олон байхад, өөрийгөө элээж бусдыг тэжээгчид арвин байхад өвгөдийн бийр таныг зүгээр нэг онилоогүй, өрөөлөөс шалтаг эрж өөрөөсөө зугтаад хайчих нь вэ...

Хүмүүний сэтгэл мөхөх аваас хүлгийн туурай цуцна, эрийн зориг элтрэх аваас бэхийн мөрөөс хатна.

Галзуу сод, бас гаж этгээдийг туурвих албагүй ч газар дэлхийн сүүлчийн хүний гал асаах цаасыг та бэлд, учирсан ерөөл болоод оногдсон үйлээ үүрч, учиг зангидах ялнаасаа үлтэрч битгий шантар.

Үзгээн түр алжаа, гэвчиг бодлоо бүү хулжаа. Өнөөдөр амьдраад үхэх юм шиг өөрийгөө өөрийнхөөрөө өрөөлөөс өрсөн зур.

Танд ч бас "оргил" бий...

Хаанаас нь ч харсан юүдэн малгай шиг дүнхийх “Улаан” уул... Сүрдмээр өндөр биш ч татагдмаар нууцлаг бас хоргодмоор нөөлөг... Хүүхэд ахуй цагаасаа энэ л уулын бэлийг ороож, ширхэг чулуу бүрийг нь нүдлэх шахам тоглож өссөн алс баруун хязгаарын жаал хүү нэг л өдөр энэ хайрхан нь ер бишийн түүхтэй, бас чиг гэж өөрийнх нь амьдралын чиг шугам, дам нуруу болохыг олж мэдээд ихэд гайхжээ.

“Их аянд явж байсан Дөрвөд  далай хаан түр амсхийгээд мордохдоо энэ газар малгайгаа мартсан нь хожмоо уул болон тогтжээ” хэмээн эмэг эхийнхээ хүүрнэхийг амтархан чагнаж суусан тэрбээр бяцхан цээжиндээ домгийг амилуулан, нэгэн цагт том үйл хэрэг эхлүүлж, өөрийн “уул”-аа босгох холын мөрөөдөлд автжээ.  Өнөөдөр харин тэр мөрөөдлийнхөө альхан хавьд явна вэ?

Найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айлын тав дахь хүү найман ханатай гэртээ олуулаа бужигнаж, бусдын л адил эгэл жирийн амьдралаар өсч торнисон ч эдүгэ Монгол Улсын хувь заяаг шийдэж яваа хоёр том намын нэгийг нь удирдах хэмжээний улстөрч болжээ. Гэхдээ түүний амьдралын аль ч цаг үед “уул” босгох мөрөөдөл нь дагасаар ирж. Түүний босгох гээд байгаа тэр “уул” нь чухам яг юу байв?

Балчир багадаа багшийнхаа “Биеэ битгий тоо” гэж бичсэн байхыг хараад ямар тоо байдаг юм бол гэж толгойгоо гашилгаж явсан хөвгүүн өсч өндийхийн хэрээр амьдрал гэдэг яг л үүн шиг, хариу нь тодорхой атлаа үйлдэл нь ойлгомжгүй олон олон “бодлого”-ын цогц гэдгийг ойлгожээ. Түүнийхээр хамгийн хэцүү бодлого юу вэ?

Бусдыг сонсоно гэдэг яагаад түүнд “ялалт” гэдэг үгтэй адил санагддаг юм бэ? Тэр яагаад гэр бүлсэг, халуун дулаан уур амьсгалыг эрхэмлэдэг юм бол? Бас одоогийн манай улстөрчдийн шилдэг арга болох “БИ, БИ” гэж өөрийгөө дөвийлгөхийг ойшоодоггүй, харин  цаг үргэлж “БИД, БИД” хэмээн ярьж, бүгдээрээ, хамтаараа шийдэх ёстой гэдгээ үргэлж өөртөө сануулж явдагийн утга учир чухам юунд байна?

Тэр яагаад  Увс нутгийн хүү атлаа нутгийн аялгагүйгээр ярьж чаддаг юм бол? Бас  уул усаа ухдаг биш ургамал модоо ургуулдаг өсгөдөг бизнес хийдэг, түүнийгээ бусад шиг хулдан далдалдаггүй, харин ч тайлагнан танилцуулж, бахархан торддог юм бол? Ахлах ангийн сурагч чухам юу хийж үзсэн болоод “мөнгө гэдэг чинь ихээхэн халуун, бас гашуун байдаг юм байна” гэж ойлгож авав... Ер нь яагаад ажил амьдрал, хүсэл тэмүүлэл нь түүний хувьд оргил юм бол?

Энэ олон “яагаад”-ын хариу, энгийн юм шиг атлаа ихээхэн гүн гүнзгий агуулгатай бодрол эргэцүүллийн учиг зангилаа Ардчилсан намын дарга Н.Алтанхуягийн “Оргил өөд...” дурсамж номыг унших тусам тодорхой болж байна. Гэхдээ байдаг л нэг намтар номоос ялгаатай нь түүний өлгөж авсан өнцөг, өгүүлж байгаа хэлбэр нь нэлээд өвөрмөц.

Туулсан амьдралаа туухайлан жинлэхээс гадна өнөөдрөө эргэцүүлж, ирээдүйгээ төсөөлөн гурван цагийн бэлчирт нэгэн цаг дор аялсан хэлхээсээ “Оргил өөд...” хэмээн нэрлэсэн ч бас учиртай аж. Гурван цэг дагуулсан хоёрхон энэ үгэнд түүний амьдралын бүхэл бүтэн философи, бас утга учир орших. Зөвхөн хувь хүний ч биш улс орон маань хаашаа, ямар замаар явж буйг бас дахин нэг бодмоглохоор. Ингэхдээ тухайн цагийн өнгө төрхийг нарийн урлаж, хувь хүний бахархал харууслыг хамтатган шаглаж, тэдгээр дотор нь залуус бид санал сэдэл, ухаарал авчих сургамжууд ч элбэг тохионо.

Хүн бүрт “оргил” бий. Гэхдээ хүрэх зам, туулах хурд, тэмүүлэх тэргүүн нь өөр өөр. “Оргил өөд...” та мацах уу, гүйх үү, эсвэл зүгээр л алсаас ширтэн санаашран зогссоор байх уу гэдгээ өөрөө шийдээрэй.

Реклам уу, сүрдүүлэг үү?

Open World-ийнхэн миний найзууд л даа, гэхдээ рекламных нь санаа таалагдахгүй байна, уучлаарай. Хүний хийснийг хоосон үгүйсгэх амархан, бүтээлчээр шүүмжлэх хэцүү. Шууд миалахын оронд яагаад таалагдахгүй байгаа шалтгаанаа хэлье.

1. Хүмүүсийн сонирхлыг татахын тулд цаг үеийн мэдрэмжийг ашигласан байж болно. Гэвч энэ нь эдний үйл ажиллагааг сурталчлах биш тэр аймаар үймээн самууныг санагалзсан, нэхэн дуурссан диннотациар бууж байна. Өвчин зовлон, үхэл хагацал, цус нулимс дагуулсан үйл явдлаар шоудах хэрэггүй.

2. Слоган үгс нь оюутан солилцоогоор АНУ явуулж өгье гэхээсээ "7 сарын 1-нд дахиад үймээн самуун болно. Тиймээс Америк руу зугатаалгая" гэж уриалж байгаа мэт болжээ. Үймээн самуун давтагдахыг баттай мэдэж байгаа учир зохион байгуулагчдын нэг юм бишүү гэсэн хардлагад орох вий, найзуудаа.

3. 2008 оны 7-р сарын 1 бол нийгмийн чанартай үйл ажиллагааны рекламд ашиглаад байхаар бахархалтай, хүмүүсийн сэтгэлзүйг удирдаж, сонирхлыг өдөөх үйл явдал мөн үү. Магадгүй харуул хамгаалалтын шинэ үйлчилгээ нэвтрүүлж байгаа бол урьдчилж сэргийлж байгаа байдлаар ашиглаж болно. Харин "Open World" хөтөлбөрөө хэлтэйнхээ хүчээр үндэсний бахархал төрүүлсэн, омогшуулсан үйл явдлаар товойлгох байж дээ. "Монгол хүн олимпоос алт авч, чансаа өндөр шатарчдыг өмнөө сөхрүүлж чадаж байхад та юугаараа дутах юм. Амралтаараа АНУ-д ажилла, хэл сур, мөнгө хий. Оюутан гэхээрээ л орлогогүй залхуу шоучин гэж ойлгогдсоор явах уу" гэсэн санааг илэрхийлэх маягаар... 70 мянгатай нь холбосон ч яадгийн.

4. Оюутнууд бол залуучууд. Залуу хүмүүст нөхцлийг нь бүрдүүлээд, жаахан дэмжээд өгчихвөл юуг ч хийнэ. Ямар ч юмны тэргүүн шугаманд явах сонирхолтой тэр эрмэлзлийг нь хөгжөөх хэрэгтэй болохоос амиа хоохойлж дүрвэ, бид туслъя гэсэн байдлаар хамаатуулж болохгүй. Солилцоогоор явах мөнгийг энд үлдэх эцэг эх нь гаргана шүү дээ. Аливаа сурталчилгаа нийгмийн сэтгэлзүйд ямар замаар хүрэх вэ, айлгаж, сүрдүүлж, муулуулж, хардуулсан ч хамаагүй ярианы сэдэв болж л байвал болоо гэж бодож байгаа бол хар PR-иар хол явахгүй болов уу.

Санаж очоод саатан тухална би...

Ээж ээ... загнуулахаас залхдаг, залхуугаа дуудуулах огтхон ч дургүй, “өө сэвгүй” охин тань Танд зав гаргаад захидал бичиж байна гэвэл итгэх үү. Оюутан болж таныхаа дэргэдээс холдсоноос хойш хааяахан очиж, очихоороо нөхөр хүүхдийн хамт нэг л их дайлуулж цайлуулан зочин шиг аяглаж, бэлгэдлийн төдий зүс царайгаа харуулсан болж явсаар олон жил өнгөрчээ.

Таныхаа дэргэд хоёр хоног боловч өнжиж, яг л жаахан байсан шигээ оровч гаравч даган, нарийн ширийнийг хүүрнэн, хууч хөөрөн саатъя гэж хааяа бодох ч нэг л болж өгөхгүй юм. Охиноо улам сайн яваасай гэсэндээ юухан хээхнийг анзааран шүүмжилж байгаа чинь тээртэй санагдаж, “өөрөө төгс юм шиг хүн өөлөөд байх юм, явлаа...” гэж ирээд л мөн ч олон удаа толгой хаялан гарсансан. Утсаар ярихдаа хүртэл яарч төвөгшөөгөөд л “За...., тэгээд ..., нуршилгүй гол юмаа ярь” гэж ч байх шиг. Эхээс төрөөгүй эрэгнээс унасан аятай таныгаа үгүйсгээд л, би ч буруу сэхэж байна даа. Өнөөдрийн минь ахуй болж бүтээд, бусдаас илүүрхэхгүй ч дутах юмгүй яваа болохоор л ингэж омголонтож байгаа байх. Өнгөт амьдрал гэрэл шигээ алаглах энэ их хөлийн газар цаг гэдэг алтнаас үнэтэй ч ижийдээ арав таван хором зарцуулчих завгүй, амин чухал ажил гэж юу байхав дээ.

Айлын охидууд шиг ээждээ эрхэлж нялхарч өсөөгүй л дээ, би. Ээж рүүгээ ухаан зулаггүй яарч, эрх нялхамсуу үгс сав л хийвэл урсгадаг хүмүүсийг бүр гайхдаг гээч. Хамгийн сүүлд хэзээ тандаа үнсүүлснээ ч үнэндээ санахгүй байна, Цагаан сарыг эс тооцвол. Гараасаа хөтөлж өсгөсөн ганц охин чинь эрчүүдээсээ дор, ийм хахир хатуу, хуурай газрын сайр шиг хөшүүн хадмал хүн болж хүмүүжнэ гэж та бодоо ч үгүй байх. Чухам юу намайг ийм болгосныг би мэдэхгүй ээ.

Магад ганц охин гээд аавдаа илүү амь татуу явсанынх биз. Аав маань бурхан болсоор удаж, саяхан цайны ханьтай болсноос тань хойш Тандаа очих нь бүр ч цөөрч, ханхай гэртээ хань татах сэтгэлийг нь ч бодолгүй хүнийрхэн өндөлздөгөө өөрөө ч мэдрэхээ больж. Насны эцэст цайгаа хувааж уух хүнтэй болсон ч охиноороо дутаж, үгүйлэн харуулдагийг чинь уг нь би мэднээ. Хааяхан илүүчлэх хэд гурван төгрөг, ховорхон илгээдэг бэлэг сэлтхэн охиных нь сэтгэлийн галыг орлохгүй гэдгийг ч бас гадарладаг. Амьдад нь шальтай баярлуулаагүй атлаа алаг орчлонгоос яваад өгсөн хойно нь нэг их сайн охин байсан юм шиг энэлж шаналан, элгээ эвхэн харамсан уйлахаа ч бүр сайн мэдэж байна.

Гэхдээ та минь надаас хэзээ ч илүүг шаарддаггүй, өөрийгөө болгоод, өрөөлд муу хэлүүлэхгүй явж байгаад минь сэтгэл ханаж, баярлаж явдаг дэндүү уужимхан сэтгэлтэй. Ерөөс эх хүн бүр ийм байдаг байх. Амьдралын атираа нугачаа, насныхаа тоогоор олж авсан ухаарал нь тэднийг ийм өр нимгэн болгодог биз. Магад би ч бас нэгэн цагт охиноо хүлээгээд л, ирэхээр нь туньсан сэтгэлээ дутагдлыг нь өөлж гарган, дургүйг нь хүргэх биз. Тэр цагт таныгаа сэтгэлийнхээ гүнд хүртэл ойлгох болохоор одоо ингээд гөлмөн төмөр шиг гөлгөр хүйтэн царайлаад явж байгаадаа гэмшивч, тэгтлээ өмрөхгүй л байна. Хэлж болдоггүй үгс, хэрэгжүүлж чаддаггүй ухаарал гэж байх юм.

Учиргүй өөрчлөгдөөд урд хождоосоо илүү сайн охин болно гэж би амлахгүй, угаасаа чадах ч үгүй байх. Сэтгэлийнхээ мухарт таныгаа бодож, хаа нэг цайныхаа дээжийг зүглүүлэн өргөж, их л болж Гандан зүглэж ижийдээ урт наслахын ерөөл уншуулахаас өөрөөр гийгүүлж базаахгүй биз дээ, охин чинь. Энэ бүхнийг засч залруулахгүй ч ойлгож ухаармар аядаж байгааг бодоход таны охин ч бас хорвоогийн жамаар хонгор насаа алсалж яваа бололтой.

Загнаад ч болов дэргэд минь байсан ч болоосой гэж харамсахаасаа өмнө заавал тандаа зорин очиж, хөөрөлхөн сонирхуулах жижиг сажиг зүйлсийг ч орхилгүй тогтож сонсон, хөлсөө гартал гарын тань цайг ууж саатнаа. Баруун айлын хүүхэн залуу хоёр том нохой тэжээдэг, зүүн талын хөршийнд хүмүүс цуглаж сүмийн дуулал дуулдаг, хаврын салхинд туугдаж ирээд тагтанд нь хөглөрөх цаасан дотор хийморийн дарцаг байсан, энүүхэн урдах замыг сумын захиргаа саяхан засмалдсан гээд танд минь ярих сонин мунддаггүй. Ач холбогдолгүй юм ярилаа гэж ахиж би тээршаахгүй ээ, түм буман дутагдлаа ч бас түүртэж ихэрхэлгүй хэлүүлнэ.

Адайр охиноо ухаажина гэж итгэн аясхан цэнхэр, гуниг хүрэхгүй алсдаа та минь хүлээж л суугаарай.

2012.03.01

Мээддрэмж...

Хөх Монголчуудаа ахан дүүсээ бидэнд
Хуурдаг хумсалдаг хэрүүлчид хэрэггүй
Харин хийдэг бүтээдэг энэрдэг
Хохирсон олноо өмөөрөх хүмүүс хэрэгтэй .... гээд л нээх танил хоолой FM-ээр дуулаад байхаар нь гайхаад тогтоод сонстол Жавхлан гавьяат сонгуулийн уриагаа дуу болгоцон нааж өгч байна.

Үг нь тэр чигээрээ Монголд тулгамдсан асуудлууд, үнэхээр сэтгэл эмзэглэхгүй байхын аргагүй. Гэвч "цөлжсөн нутаг, нам, мал, цадахаа мэдэхгүй мангас" гэх мэт үгсийг зохиолын дууны аяаар сонсох арай л биш юм. Уг нь улс төр, урлаг хоёрыг ялгаад сурчихвал, бас жаахан PR-ийн мэдрэмжтэй болчихвол мань хүнд өөрт нь л хэрэгтэй. Сурталчилгаа биш сонгодогийг дуулж явбал хүмүүс түүнийг ихээр сонсоно доо. Эсвэл зүгээр хип хоп үглэчихвэл чихэнд арай наалдацтай ч юм уу.

Хүн болгон чаддаг чаддагаараа зодоод байвал Батхүү жишээ нь архины шил болгон дээр зургаа наагаад, Сайхансамбуу захаар нэг өөрийн дүрст хүүхэлдэйг заруулаад, сумо Батбаярын зурагтай баахан маваши үйлдвэрлэгдээд, тэрийг нь Баясгалан гавьяат "Чалх сайтай монгол эрийн Чанар сайтай алтан маваши даа" гэх мэтээр дуулахнээ дээ...

Нүд худалч, хамар үнэнч

Ирэх сонгуулийн дөрөөн чимээ ид харшиж эхэлсэн энэ үед таних танихгүй хүмүүсийн болсон болоогүй саналууд оочерлож дугаарлана, ойж бууна. Ганц надад ч биш эрээн цаас цоохорлож элдэв үгс хэлхдэг болгон иймэрхүү асуудалтай нүүр тулж яваа байх.

Нүүр тулна гэснээс саяхан нэг хачин хүнтэй уулзлаа. Монголын нэлээд өргөн хандалттай веб сайтын эзэн, бас хэд хэдэн порталын үүсгэн байгуулагч, ер нь л онлайн медиагаар мэргэшсэн нөхөр гэж өөрийгөө танилцуулаад, зорьж ирсэн хэрэг зоригоо хэлэв.

Сонгууль болгоноор өөр өөр намнах хэрэгсэл моодонд ордог, 2008 онд жишээлбэл дүрст монтаж яаж од болж байв, тэрний өмнө төлбөрт нэвтрүүлэг, бүр 2000 онд бол сонины захиалгат нийтлэл жинхэнэ “алуур” байсныг үүх түүх, жишээ сэлт сөхөж ирээд л ярилаа.

Харин энэ сонгуулиар улстөрчид сонины хуудас, хөл толгойг нь тасдаж зассан эвлүүлгэн штёркоос нэг их айхгүй, харин хэрэглэгч ихтэй фэйсбүүк, твиттер зэрэг олон нийтийн сүлжээ, мэдээллийн сайтуудаас ихээхэн жихүүцэх нигуртайг аанай л баримт судалгаа дурдан ангайтал тайлбарлаж гарваа.

Ярих тусам нүд нь гялалзаж, гар хуруугаа зангах түүнийг би “хамраа оролдсон хачин нөхөр вэ” гэсэншүү юм бодож сонсож суулаа. Ялангуяа, “бид энд тэнд худалдагдчихсан хүмүүсийг сонирхохгүй байна, ёс суртахууны хувьд эвдрээгүй, эх сурвалжаа мэддэг чадварлаг хүмүүстэй хамтран ажиллаж, зөвхөн улс төрийн анализ нийтлэлээр дагнана. Түүнээс биш явган хов жив, баримтгүй гүтгэлэг ятгалгаар хөөцөлдөхгүй” гэж хэлж байхдаа хамраа майжиж харагдав.

Цалинг бол долоон оронтой тоогоор л ярина, унаа унана, утас барина, дэд захирал хийнэ, дээр сууна, дээж иднэ... за за сүүл рүүгээ жоохон хэтрүүлэг ороод явцан шүү. Ер нь бол нэг иймэрхүү л юм хэлээд байсан.

Та тэгээд мэдээллийн сайтаар их мөнгө хийнэ гэдгээ яаж мэдээд байгаа юм бэ гэхэд “Цаг үеэсээ түрүүлж алхах хэрэгтэй. Хүмүүс бичүүлэх гэж мөнгө төлж байхад бид бичсэнийг арилгуулах гэж мөнгө төлүүлэх болно.”....

Жаахан гайхаад явчихлаа. Эхлээд баахан шар мэдээлэл цуглуулж, ямар нэг байдлаар баталгаажуулчихаад дараа нь палийтал цацаж, нөгөө хүнээ наадхаа аваач ээ гэнгүүт нь мөнгө нэхнэ гэсэн үг байх нь. Нөгөө бусдын улыг шагайж, захиалгат тархи угаалт хийхгүй гэсэн яалаа.

“Тиймэрхүү юмаар хол явахгүй дээ, тэгээд ч тэгж олсон булууны ясанд тээглэж үхвэл яана” хэмээхэд минь жигтэйхэн шоолов. “Нууц хэлье, сонин бол цагаан дээр хараар бичиж үлдэх учир эрсдэлтэй, телевизийн бичлэг бас эзнээ алдаг. Харин сайтад гаргаад, буцаагаад авах хооронд хэн ч яаж ч чаддаггүй юм, одоогоор тийм хууль ч байхгүй. Гол нь нийгмийн сэтгэлзүйд айхтар хүчтэй нөлөөлөөд үлддэг байхгүй юу. Тиймээс аль болох сонирхолтой, хөнгөн, уншууртай бичихэд л хангалттай. Доор нь орох сэтгэгдлүүдийг ч зохион байгуулж болно. Тэртэй тэргүй тэрбум тэрбумаар нь идэж байгаа нөхдүүдээс цагийг нь олж жаахаааан юм салгахад юу нь буруу гэж....”

“Монголдоо ноймер нэг” гэж ирээд л тодрох, намайг үнэндээ мэдээллээс тасархай гэж бодоод байх шиг. Хов жив хөөцөлдөхгүй, зөвхөн улс төрийн анализ нийтлэлээр хүчээ авна гэж хэлэхдээ хамраа ухаж ч байх шиг... Бас ардаа ямар ч санхүүжүүлэгчгүй, цэвэр медиа өрсөлдөөний зарчмаар явна гэх атлаа зөвхөн зурхайн номны нүүрэнд гарахын тулд хэн хэдийг цацахад бэлэн байдгийг аминчлана. Их л урт настай юм хийгээд байгаа мэт ярих боловч сонгууль өнгөрмөгц амь тариагаар гачигдах нь бас мэдрэгдээд авав.

Яагаад ч юм ялигүй гонсойх ч шиг. Жилээс жилд, сонгуулиас сонгуульд сэтгүүлзүй бохирдон угаартаж, эргэж хэзээ ч өнгө орохгүйгээр үхширэн замхарчих гээд байгаа юм шиг хүйт даагаад болдоггүй.

Гүй тэгээд...юу... заавал шантааж мэдээлэл.... гээд намайг ээрч ядаж байтал “Шантаажсаад байх албагүй. Зүгээр л мэдрэмжтэй байх хэрэгтэй. Жишээ нь гурван жилийн өмнө нэг улстөрч эмэгтэй нууц амрагтайгаа болзож байхад нь бид нар эхнэр рүү нь утасдсан. Тэгээд анаж байгаад алгадаж үсдэлцсэн зургийг нь аваад тавьчихсан. Нөхөртөө араараа тавиулсан хүүхний зөвшөөрлөөр шүү дээ. Эзэнтэй, захиалагчтай юм чинь яадгын. Дараа нь оффисоор нэг юм болсон ч овоо юм салгасан байхгүй юу. Одоо бол хувийн амьдрал гэхээсээ албан тушаал, лобби, хор найруулалттай холбоотой юм илүү теряаж өндөртэй тусна шүү...

Зорьж ирснийг нь хүндлүүштэй ч хамраа ойр ойрхон оролдох хачин хүний ярианд би автсангүй ээ, үзэгний үзүүрээр зөвхөн хар судал татуулах ёстой гэсэн шаардлага нь ч таалагдсангүй. Айхтар хэрсүүдээ биш, ажигч гярхайдаа ч бүр биш, зүгээр л зуун хувь итгэл төрөөгүй хэрэг. Нэг яриа нь нөгөөгөө үгүйсгээд л, муулж явсан хүнээ магтаад ч байх шиг. Ядахдаа хамраараа яасан ч их оролддог юм, имрээд л, маажаад л, малтаад л... сонин.

Юу юугүй гэрээ байгуулчих гээд чичрээд байгаа нь бас сурууштай дайчин, томоохон мэдээллийн сайтуудад хувь эзэмшдэг гэх тэр эрхмийг Оюутолгойн гэрээ хийх бүрэлдэхүүнд оруулчихдаггүй, харалган хамтарсан засаг юм аа.. ккк

Цагтаа чихээр сонссон бүгд худал, нүдээр сонссон бүгд үнэн байв. Тиймдээ ч сонссоныгоо харж баталгаажуулах нь сэтгүүлзүйн тулгуур зарчим байлаа. Гэтэл фотошоп гоо сайхныг авардаг болсон өнөө үед компьютер график гэгч нь нүдний үүрэг роль, үнэ цэнийг унагасаар. Хэнийг, юутай ч нийлүүлж, хөгшрүүлж залуужуулж, гурван талт хэмжээсээр хэлээгүйг хэлсэн, хийгээгүйг хийсэн болгож болдог цагт чихэндээ ч, нүдэндээ ч бүрэн итгэх аргагүй. Харин нотлох ганц хэмжүүрээр хамар л үлдээд байна уу даа.

Чухамдаа хүний хэр үнэн худал ярьж, ятгалаг гүтгэлэг хийж байгааг хамартай харьцах хөдөлгөөнөөр илрүүлж болох талтай гэдэг. Онолын хувьд, хүн ярьж байгаа зүйлдээ эргэлзэн, алдаа гаргахаас айж байгаа тохиолдолд цаг хожихын тулд гараа ам хамар орчимдоо байлгадаг. Бодлоо хүнд хэт тулгасан, эсвэл ярьж байгаа зүйлдээ сайн итгэлгүй бол хүний гар хамар руугаа явдаг нь хүний биеийн физиологоос болдог аж. Учир нь яриандаа эвгүйрхэж байгаа хүн дотроо сандардаг тул цусны даралт нь ихсэх, зүрхний цохилт түргэсэн хөлс асгарах зэрэг өөрчлөлт гарч, хамар загатнах мэт мэдрэмж төрдөгийг шинжлэх ухаан нотолжээ.

Бидний сайн мэддэг Пиноккиогийн хамар худлаа ярихаар уртасдаг нь огт оргүй үлгэрийн фантааз биш бөгөөд зохиогч дээрх зүй тогтлыг сайн мэддэг байсан тул хүүхдийн зохиолдоо хэтрүүлэн хэрэглэсэн нь энэ юм. Онлайн медиагийн од Пинокиотой уулзсан хөшигний цаадах хөөрөлдөөн нэг иймэрхүү.

Юмыг яаж мэдэхэв, хэдүүлээ ч гэсэн худлаа ярих хэрэг гарч, хэн нэгнийг зөвхөн өнөөдрийн зорилгодоо ашиглахаар зориг шулуудвал гараа л хамраасаа холхон байлгадаг юм шүү.